Er zijn twee soorten verhalen die mij aanspreken: wat ik lees of hoor heb ik als het ware zelf meegemaakt en ik herken het. Of ik had er bij willen zijn, het mee willen maken. Een rol willen spelen in het verhaal, desnoods als figurant.
In de communale woonkazerne waar ik in 1970 enige tijd verbleef en waar Kabakov ook woonde vlogen je bij opgelopen spanningen de pannen vaak om de oren…
De beeldende verhalen van Ilya (en Emilia) Kabakov combineren beide. Herkenbare universele menselijke gevoelens worden verwoord, vorm gegeven en zichtbaar gemaakt. De wens dat je het zelf had willen meemaken wordt vervuld. Je bevindt je in het verhaal, je maakt deel uit van de omgeving waarin het verhaal speelt. Het werk in de tentoonstelling ‘not everyone will be taken to the future’ in Londen (komende tijd nog te zien in St. Petersburg en Moskou) is ontstaan vanuit het leven van de Kabakovs in de Sovjet Unie. Het toont de onderdrukking van individuele vrijheid en beschrijft het overleven in of de ontsnapping aan beklemmende omstandigheden. En gaat ook over vergeten en kunst als bevrijding, na hun immigratie naar de USA.
De installatie ’the palace of projects’ die ik in 2000 zag in ‘The Armory’ in New York leidde je via een spiraalvormige route omhoog (zoals bij het monument van Tatlin) langs de drie thema’s die in bijna al het werk terugkomen: ‘how to make yourself better?’, ‘how to make the world better?’ en ‘how to stimulate the appearance of projects?’. Uit die immense installatie vond ik in Londen oa de engelenvleugels terug uit het eerste thema, ‘a short story about little white man’ en ’treatments with memories’.
Dit laatste in de vorm van een maquette; ik liep er ‘in het echt’ doorheen in 1996 in het Whitney en onderging de behandeling. Groezelige gangen waar kamertjes op uitkomen, waarin patiënten vanuit een ledikant geprojecteerde fragmenten (in de maquette zijn het schilderijen) uit hun verleden kregen te zien. Was beklemmend. Een aantal schilderijen in de expositie gaat over de wereld beter maken en uit het ‘palace’ staat er een maquette die is afgeleid van ‘city-palace of the future’. Een soort Nieuw Babylon, maar speelser dan bij Constant. Het heeft hier de vorm van een opera-enscenering in een aangepast Guggenheim-museum (zou een goede permanente bestemming zijn!).
Bij het derde thema gaat het om de meest persoonlijke invallen, zoals bij de ideeën-generator. Een deel van wat is verbeeld komt voort uit eigen ervaringen, het meeste uit verhalen van anderen.
Tekeningen zijn bij Kabakov vaak illustraties bij teksten, maar vertellen ook, zonder woorden, een verhaal.
Het was bijzonder dat wat ik in 2000 in New York zag en toen nauwelijks begreep nu met terugwerkende kracht op z’n plaats valt in deze zorgvuldig samengestelde en indringende tentoonstelling.