Op vrijdag 16 januari 2015 ging de theaterproductie “Brekber” van Tryater in première in het keramiekmuseum De Princessehof in Leeuwarden. Een meer dan geslaagde poging van Tryater om beeldende kunst en theater (tekst en ook beeld) in een prachtige synergie bij elkaar te brengen (met een glansrol van actrice Aly Bruinsma.)

De voorstelling gaat over het voornemen van een liefhebster van keramiek om haar collectie aan het einde van haar leven aan het museum te schenken. Dit gegeven is in het stuk een metafoor voor ambities, de (emotionele) waarde van kunst, afstand doen en de betrekkelijkheid van bezit en verzamelen.

Aly Bruinsma in de voorstelling “Brekber”

Opstelling keramiek in de Princessehof in Leeuwarden

Regisseur Jos van Kan heeft uit de collectie van het museum een opstelling laten maken met 888 (Chinees geluksgetal) borden. Het werk van Diane KW speelt een rol als een voorbeeld van restanten die een tweede leven als kunstvoorwerp gaan leiden.

Diane KW

Deze inrichting (Jan Ros) doet dienst als –functioneel– decor voor het stuk, maar is ook een uitstekende uitstalling van de keramiek, die als geheel inderdaad als verzameling wordt gepresenteerd, maar waarvan de onderdelen afzonderlijk heel goed zijn te bekijken. Bovendien suggereren de glazen kisten iets van opslag en transport, wat past bij de manier waarop in het stuk met de collectie wordt omgegaan. Hier gaan het presenteren van kunst en het gebruik van theatrale middelen perfect samen. En is de regisseur een voorbeeldige knecht van twee meesters.

De voorstelling begint met een ambitieuze, jonge curator. Ze vraagt zich af: “Ben ik gelukkig?” Ze noemt, om dat te willen geloven, al haar tot dan toe behaalde successen op. De verzamelaarster, die aanvankelijk de collectie als haar levenswerk aanprijst, gaat gaandeweg de betrekkelijkheid inzien van haar bezit en uiteindelijk besluit ze, omdat het de curator alleen te doen is om de zes topstukken, de borden te laten veilen. Daardoor beseft de curator haar loze ambities. Ze gooit haar eigen ruiten in, door een kunstwerk van Ai WeiWei als voorbeeld te nemen. Het overschilderen van kostbare Ming-vazen en het kapot laten vallen van zo’n vaas, als bewijs dat wanneer iets je eigendom is, je er mee kunt doen wat je wilt. De door haar voorbereide prestigieuze tentoonstelling gaat niet door. Ze wordt ontslagen en is dan pas gelukkig want ze leert, net als de collectioneur, afscheid nemen en te accepteren dat iets wat is samengebracht, ook weer uit elkaar kan vallen. De eigenaresse van de collectie serveert een maaltijd op het kostbare servies. Haar kleinzoon (een mooie rol van Michaël Bloos) die uiteindelijk hoopte te erven, laat een duur bord kapotvallen.

Net als in “Brekber” spelen bij de presentaties in de musea dezelfde mechanismen. Kunst wordt gebruikt om ego’s van curatoren en museumdirecteuren te faciliteren. Met alleen een schilderij aan de muur of een beeld op een sokkel krijg je als museum immers niet meer genoeg publiek binnen. Er zijn steeds meer manifestaties waarin autonome kunst wordt misbruikt om dienst te doen als oppervlakkig vrijetijdsvermaak. Scoren doe je met “een totaalbeleving”, compleet met door BN’ers ingesproken teksten op de audiotoer (die zelf daarvoor niet eens naar het werk zijn komen kijken, las ik over Kim van Kooten) en een souvenirshop vol dure kunstkitsch (Van Goghmuseum) zodat je er nog wat van meeneemt ook.

In “Brekber” lukt het om oprecht en in alle eerlijkheid, zonder welke kunstdiscipline dan ook tekort te doen, een geslaagde samensmelting tot stand te brengen van theater en (beeldende) kunst, schouwburg en museum. En dat niet alleen in vormgeving en presentatie, maar ook in tekst (Jeroen van den Berg) en spel. De voorstelling zou ook, in dezelfde opstelling met het publiek in een grote kring om de spelers heen, met dezelfde kwaliteiten en intenties gespeeld kunnen worden in het theater.

Tryater: ga op een landelijke tournee!

foto’s: Saris en Den Engelsman